Một nhà máy nhiệt điện than ở Mỹ

Nỗ lực xóa sổ nhiệt điện than trong vài thập niên

Rất nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, nhiệt điện than gây ô nhiễm không khí, nước, đất, các bệnh đường hô hấp, ung thư, là nguồn phát các chất nguy hại như thủy ngân, selen, asen, chì, cadmi, kim loại nặng, phát tro bụi, gây mưa axit phá hủy nền nông nghiệp, ngư nghiệp, phát khí thải nhà kính, làm trái đất nóng lên, biến đổi khí hậu… Tuy nhiên, than lại tạo ra 37% nguồn điện cho thế giới, giá rẻ, nguồn cung dồi dào và rất nhiều nước bị phụ thuộc vào nguồn năng lượng này. Do đó, giảm bớt than là yếu tố then chốt để đạt các mục tiêu về môi trườnng.

Các tổ chức quốc tế đưa ra ước tính rằng mỗi kWh nhiệt điện than làm tốn chi phí y tế đến 0,17 đô la Mỹ. Theo báo Guardian, hơn 40 nước đã cam kết dù tại châu Á, việc dùng than vẫn đang tăng chứ không giảm.

Tuyên bố chung toàn cầu về chuyển dịch từ than sang năng lượng sạch được công bố trong Ngày năng lượng 4-11 của Hội nghị lần thứ 26 các bên tham gia Công ước khung của Liên Hiệp Quốc về biến đổi khí hậu (COP26) tại Glasgow, Vương quốc Anh.

"Thế giới đang đi đúng hướng, sẵn sàng đặt dấu chấm hết với than và đón nhận các lợi ích kinh tế, môi trường từ việc xây dựng một tương lai sử dụng năng lượng sạch" - Bộ trưởng Năng lượng và kinh doanh của Anh Kwasi Kwarteng nói về tuyên bố chung toàn cầu, chiến lược trọng tâm của Anh tại COP26.

Đi cùng cam kết từ bỏ nhiệt điện than sẽ là các khoản đầu tư vào năng lượng sạch, quỹ hỗ trợ cho lao động và những lĩnh vực phụ thuộc ngành than.

Tuy nhiên, các nền kinh tế lớn phụ thuộc nhiệt điện như Trung Quốc, Ấn Độ, Mỹ vẫn chưa có bất kỳ động thái tham gia nào. Theo thông báo từ Chính phủ Anh, dự kiến các nước giàu sẽ ngừng nhiệt điện than từ thập niên 2030 và các nước nghèo hơn sẽ tham gia trong thập niên tiếp theo. Ngoài ra, khoảng 20 quốc gia và tổ chức cũng cam kết không cấp tài chính cho các dự án năng lượng hóa thạch ở nước ngoài từ cuối năm sau.

Tại COP26, đặc sứ phụ trách về khí hậu của Liên Hiệp Quốc, ông Mark Carney, cho rằng thế giới cần 100.000 tỉ USD để thực hiện các mục tiêu khí hậu trong 3 thập niên tới.

Tuy nhiên, các nhà môi trường cho rằng cam kết này vẫn mập mờ và sự thật là nhiều tổ chức tài chính vẫn đang rót hàng trăm tỉ USD vào năng lượng hóa thạch. Trong thập niên trước, các nước giàu từng hứa dành 100 tỉ USD mỗi năm cho đến năm 2020 để giúp các nước nghèo chuyển sang năng lượng sạch và đối phó thời tiết cực đoan nhưng cam kết này sau đó rơi vào quên lãng.

Cần có lộ trình để "xóa sổ" điện than

Châu Á là khu vực chiếm tới 60% dân số thế giới và sản xuất một nửa hàng hóa toàn cầu, việc dùng than đang tăng chứ không giảm. Tổ chức Theo dõi năng lượng toàn cầu (GEM) cho biết phần lớn nhà máy nhiệt điện đang xây dựng trên thế giới là ở Châu Á.

Đặc biệt sau đại dịch Covid-19, việc khôi phục nền kinh tế sẽ khiến nhu cầu cầu tiêu thụ than tiếp tục đạt kỷ lục. "Phát triển năng lượng tái tạo là quan trọng, nhưng than vẫn sẽ là năng lượng chính của Ấn Độ trong ít nhất 15 năm nữa" - cựu bộ trưởng phụ trách than của Ấn Độ nói với Reuters.

Đối với Việt Nam, tại hội đàm trực tuyến ngày 21/10 với Bộ trưởng Bộ Năng lượng, thương mại và chiến lược công nghiệp Anh Greg Hands, Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên cho biết Việt Nam chưa thể dừng nhiệt điện than trong giai đoạn 2021-2030 do nhiệt điện hiện đang chiếm 32% tổng công suất nguồn điện toàn quốc cũng ngư đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an ninh năng lượng của Việt Nam.

Nhưng tới năm 2030, Việt Nam sẽ không phát triển thêm các nhà máy nhiệt điện mới, hạn chế tối đa các nhà máy mới tới năm 2045 và từng bước loại bỏ các nhà máy đã vận hành nhiều năm, công nghệ lạc hậu.

Thực tế, ngay cả ở những nước đã cam kết cắt giảm khí thải, nhiệt điện vẫn rất quan trọng. Nhật Bản đang xây thêm 7 nhà máy nhiệt điện để bù đắp năng lượng thiếu hụt sau khủng hoảng hạt nhân Fukushima, trong khi Úc mới đây cũng khẳng định sẽ không từ bỏ than.