25 năm qua, Việt Nam đã khẳng định vai trò trong chuỗi cung ứng toàn cầu ở các ngành như dệt may, điện tử, da giày... Tuy nhiên, trong ngành dược sinh học – lĩnh vực đang thay đổi cục diện y học thế giới với sự góp mặt của công nghệ gen, tế bào, chỉnh sửa di truyền – Việt Nam vẫn là một cái tên mới nổi.

Thứ trưởng trường trực Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên chụp ảnh lưu niệm cùng các chuyên gia ngành dược sinh học và Ban tổ chức Thảo luận Phát triển ngành dược sinh học Việt Nam

Các chuyên gia nhận định, đây là thời điểm "vàng" để Việt Nam đặt nền móng phát triển ngành dược sinh học, tận dụng các cơ hội từ chính sách đổi mới, chuyển đổi số và đột phá công nghệ.

PGS.TS Nguyễn Lân Hiếu (Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội) cho biết Việt Nam đã có bước khởi đầu với vaccine, nhưng hạ tầng nghiên cứu còn yếu, thiếu phòng thí nghiệm động vật, chưa có hệ sinh thái hoàn chỉnh cho dược sinh học. Chi phí thử nghiệm cao khiến nhiều nghiên cứu phải "xuất ngoại".

Giáo sư Huy Bùi (ĐH McGill, Canada) cũng nhấn mạnh vai trò của Nhà nước trong đầu tư nghiên cứu cơ bản. Ông đề xuất tập trung vào các nghiên cứu có tính ứng dụng cao, phục vụ trực tiếp nhu cầu trong nước – cách làm phù hợp với điều kiện hiện tại của Việt Nam.

Ở góc độ doanh nghiệp, bà Trần Minh Huyền (AstraZeneca Việt Nam) đánh giá Việt Nam đang có nhiều lợi thế để trở thành trung tâm thử nghiệm lâm sàng trong khu vực: dân số lớn, bệnh học đa dạng, chi phí hợp lý và chính sách cởi mở. Tuy nhiên, cần đầu tư thêm vào hạ tầng, chuẩn hóa quy trình, nâng cao năng lực chuyên môn.

Công nghệ, hợp tác và chính sách: Ba trụ cột phát triển

Chia sẻ từ mô hình sản xuất tại Ấn Độ, TS. Sundar Ramanan (Công ty Enzene) giới thiệu công nghệ FCCM™ – giúp giảm 50% chi phí và tăng gần 10 lần năng suất sản xuất thuốc sinh học. Đây là minh chứng cho thấy vai trò sống còn của công nghệ trong giảm giá thành và tăng khả năng tiếp cận điều trị.

Về chiến lược dài hạn, ông Joseph Damond, Chủ tịch Khoa học Sự sống của Crowell Global Advisors, nguyên trưởng đoàn đàm phán thương mại Việt – Mỹ – đề xuất Việt Nam theo đuổi “lối đi thứ ba”: tập trung vào các phân khúc ngách, ứng dụng công nghệ số, AI trong sản xuất, tăng tốc chuyển đổi số và chủ động trong hợp tác toàn cầu.

Tháng 7/2025, Luật Dược sửa đổi sẽ chính thức có hiệu lực – được kỳ vọng sẽ là cú hích quan trọng cho ngành dược sinh học Việt Nam. Ngoài ra, từ năm 2022, Việt Nam đã triển khai Sáng kiến Toàn cầu hóa ngành dược sinh học, do ông Joseph Damond khởi xướng, với sự tham gia của các tổ chức trong nước và quốc tế.

Nhiều bước đi chiến lược đã được thực hiện như: tham dự Bio Convention tại Mỹ (6/2023), ký kết biên bản hợp tác phát triển ngành dược sinh học với đối tác quốc tế dưới sự chứng kiến của Thủ tướng Chính phủ tại New York.

Hiện tại, thuốc sản xuất trong nước chủ yếu là thuốc hóa dược generic. Chỉ có 6 nhà máy sản xuất vaccine, 1 cơ sở sản xuất thuốc công nghệ sinh học và 2 đơn vị đang nghiên cứu triển khai. Các sản phẩm sinh học tiên tiến còn rất hạn chế, chủ yếu vẫn là vaccine theo công nghệ cổ điển.

Để tạo bước ngoặt, Việt Nam cần khẩn trương đầu tư vào R&D, phát triển hạ tầng, đào tạo nhân lực, ban hành quy chuẩn kiểm định chất lượng rõ ràng và thúc đẩy hợp tác công - tư. Nếu đi đúng hướng, dược sinh học có thể trở thành một ngành mũi nhọn – không chỉ nâng cao vị thế y học Việt Nam, mà còn góp phần đảm bảo an ninh y tế quốc gia và nâng cao sức cạnh tranh toàn cầu.

Khánh Hà