ALS là một rối loạn hiếm gặp nhưng cực kỳ nguy hiểm, gây thoái hóa và mất chức năng của các tế bào thần kinh vận động – những tế bào chịu trách nhiệm điều khiển cơ bắp. Sự suy giảm các tế bào này khiến người bệnh mất dần khả năng kiểm soát vận động, dẫn đến teo cơ toàn thân, bao gồm cả các cơ quan quan trọng như cơ hô hấp.

Theo các bác sĩ chuyên khoa, người mắc ALS khi tiến triển nặng sẽ suy yếu cơ nhai và cơ nuốt, làm tăng nguy cơ hít sặc, trào ngược thức ăn lên mũi hoặc vào đường thở. Sự suy yếu của nắp thanh quản khi nuốt cũng làm tăng khả năng viêm phổi. Người bệnh thường bắt đầu bằng triệu chứng yếu và teo cơ bàn tay, cẳng tay một bên, sau đó lan sang bên kia và các nhóm cơ khác. Triệu chứng tiến triển nhanh hay chậm tùy từng trường hợp, nhưng thường diễn ra trong vòng vài tuần đến vài tháng.

Khi bệnh bước vào giai đoạn nặng, bệnh nhân có thể bị teo cơ rõ rệt ở bàn tay, bàn tay bị lõm, các ngón tay cứng đờ. Họ còn có thể cảm nhận tình trạng rung giật các sợi cơ, đôi khi là cả bó cơ lớn. Những biểu hiện này gây khó chịu và không thể kiểm soát. Người bệnh cũng thường gặp hội chứng tháp, do tổn thương hệ thần kinh vận động trung ương, gây co cứng, tăng phản xạ và rối loạn vận động.

Ở giai đoạn muộn hơn, ALS còn ảnh hưởng đến các dây thần kinh sọ não số 9 và 10, dẫn đến hội chứng hành não. Người bệnh nói ngọng, nuốt khó, dễ bị sặc, miệng không ngậm kín, chảy nước dãi liên tục và giảm khả năng nhai. Trường hợp nghiêm trọng có thể gây khó thở, nhịp tim chậm hoặc ngưng tim dẫn đến tử vong.

Ngoài tổn thương thể chất, ALS còn có thể ảnh hưởng đến tinh thần và cảm xúc. Bệnh nhân dễ rơi vào trạng thái rối loạn cảm xúc như khóc, cười không kiểm soát; đồng thời trí tuệ cũng suy giảm theo thời gian. Căn bệnh có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng phổ biến hơn ở nam giới trong độ tuổi 40–59.

Dinh dưỡng đóng vai trò sống còn với người bệnh ALS. Khi người bệnh bị suy dinh dưỡng, tiến triển bệnh sẽ nhanh hơn, làm tăng nguy cơ tử vong do suy hô hấp. Tuy nhiên, việc ăn uống lại trở nên rất khó khăn bởi người bệnh thường chán ăn, mệt mỏi, khó nhai nuốt, thậm chí bị khô miệng kéo dài. Hệ quả là mất nước, sút cân nhanh và giảm khả năng miễn dịch.

Các bác sĩ khuyến cáo, chế độ ăn cho bệnh nhân ALS cần đảm bảo cung cấp đủ năng lượng và dưỡng chất, giúp duy trì cân nặng, chống lại quá trình thoái hóa và giảm biến chứng. Món ăn nên được chế biến ở dạng mềm, nhuyễn như cháo, súp, các món ninh hoặc hầm. Có thể dùng thêm chất tạo đặc để dễ nuốt hơn.

Về nhu cầu năng lượng, với người có BMI từ 18,5–23, cần 25–30 kcal/kg cân nặng mỗi ngày. Người có BMI dưới 18,5 cần từ 35–40 kcal/kg/ngày, còn người có BMI trên 23 thì cần giảm xuống còn 20–30 kcal/kg/ngày. Tỷ lệ chất đạm, chất béo và tinh bột nên được điều chỉnh phù hợp tùy theo tình trạng sức khỏe và các bệnh lý kèm theo như tiểu đường, suy thận…

Khi bệnh tiến triển nặng, người bệnh có thể được nuôi ăn qua ống thông dạ dày hoặc mở thông dạ dày nếu không còn khả năng ăn uống bằng miệng.

Dù hiện chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn ALS, nhưng phát hiện sớm và chăm sóc đúng cách – đặc biệt là dinh dưỡng – có thể giúp kéo dài tuổi thọ và cải thiện chất lượng sống cho người bệnh.

Đồng Mão