Những điều ít biết về lịch sử và ý nghĩa ngày Giỗ tổ Hùng Vương

Ngày Giỗ tổ Hùng Vương hay Lễ hội đền Hùng là ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm. Đây được xem là ngày lễ lớn của dân tộc, vào ngày này tất cả người lao động trên cả nước sẽ sẽ được nghỉ làm hưởng nguyên lương. Tuy nhiên ít ai biết ngày lễ này có lịch sử bắt nguồn từ đâu và ý nghĩa ngày Giỗ tổ Hùng Vương như thế nào?

 

 

Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương từ lâu đã có vị thế đặc biệt trong tâm thức của người Việt. Để tôn vinh thời kỳ khai thiên lập quốc và tri ân công lao của các vị anh hùng có công dựng nước, từ thời phong kiến các vị vua đã cho lập đền thờ vua Hùng. Bản ngọc phả đời vua Lê Thánh Tông năm 1470 và đời vua Lê Kính Tông năm 1601 sao chép đóng dấu kiềm để tại Đền Hùng cho ghi:

 

"...Từ nhà Triệu, nhà Đinh, nhà Lê, nhà Lý, nhà Trần đến triều đại ta bây giờ là Hồng Đức Hậu Lê vẫn cùng hương khói trong ngôi đền ở làng Trung Nghĩa. Những ruộng đất sưu thuế từ xưa để lại dùng vào việc cúng tế vẫn không thay đổi...".

Có nghĩa là từ thời Hậu Lê trở về trước các triều đại đều quản lý Đền Hùng theo cách giao cho dân sở tại trông nom, sửa chữa, cúng bái, làm Giỗ. Bù lại họ được miễn nộp thuế 500 mẫu ruộng, miễn đóng sưu, miễn đi phu đi lính. Bấy giờ, ngày 11 và 12 tháng 3 âm lịch được chọn làm ngày Giỗ Tổ Hùng Vương.

 

Đến đời nhà Nguyễn vào năm Khải Định thứ hai (1917) mới chính thức chọn ngày 10 tháng 3 âm lịch làm ngày Giỗ Tổ Hùng Vương để tưởng nhớ các Vua Hùng và nhắc nhở mọi người cùng tưởng nhớ thờ cúng tổ tiên.

 

Tấm bia Hùng Vương từ khảo do Tham tri Bùi Ngọc Hoàn, Tuần phủ tỉnh Phú Thọ, lập năm Bảo Đại thứ 15 (1940) đặt ở Đền Thượng trên núi Hùng có ghi: "Trước đây, ngày Quốc tế lấy vào mùa thu làm định kỳ. Đến năm Khải Định thứ hai, Tuần phủ Phú Thọ là Lê Trung Ngọc có công văn xin bộ Lễ ấn định ngày mồng Mười tháng Ba hằng năm làm ngày Quốc tế, tức trước ngày giỗ tổ Hùng Vương đời thứ 18 một ngày. Còn ngày giỗ (11 tháng Ba) do dân sở tại làm lễ".

 

Kể từ đây, ngày Giỗ tổ Hùng Vương ngày 10 tháng 3 chính thức được luật hóa.

 

Sau Cách mạng tháng tám năm 1945, khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ban hành Sắc lệnh số 22c/NV/CC ngày 18/2/1946 ấn định những ngày Tết, kỷ niệm lịch sử và lễ tôn giáo, trong đó, ngày Giỗ tổ Hùng Vương (mùng 10 tháng 3 âm lịch) được quy định là một trong những ngày kỷ niệm lịch sử. "Những viên chức công nhật tòng sự tại các công sở" được nghỉ một ngày có hưởng lương để tham gia tổ chức các hoạt động Giỗ tổ Hùng Vương, hướng về cội nguồn dân tộc.

 

 

Trong ngày Giỗ tổ Hùng Vương năm 1946 - năm đầu tiên của Chính phủ mới được thành lập, cụ Huỳnh Thúc Kháng - Quyền Chủ tịch nước đã dâng một tấm bản đồ Tổ quốc Việt Nam và một thanh gươm quý nhằm cáo với Tổ tiên về đất nước bị xâm lăng và cầu mong được phù hộ cho quốc thái dân an, thiên hạ thái bình cùng nhau đoàn kết đánh tan quân xâm lược, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ của đất nước.

 

Năm 1995, ngày Giỗ tổ Hùng Vương đã được Ban Bí thư ghi trong thông báo là ngày lễ lớn trong năm, ngành Văn hóa thông tin - thể thao đã phối hợp với các ngành chức năng tổ chức lễ hội đền Hùng trong thời gian 10 ngày (từ 1-10/3 âm lịch).

 

Nghị định số 82/2001/NĐ-CP ngày 06/11/2001 về Nghi lễ Nhà nước cũng đã có nội dung quy định cụ thể về quy mô tổ chức Giỗ Tổ Hùng Vương theo các năm chẵn, năm lẻ, năm tròn rất chi tiết, thể hiện tầm quan trọng và ý nghĩa của ngày lễ lớn dân tộc.

 

Ngày 2/4/2007, Quốc Hội nước Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam đã phê chuẩn sửa đổi, bổ sung Điều 73 của Luật Lao động, theo đó, người lao động được nghỉ làm hưởng nguyên lương ngày Giỗ tổ Hùng Vương.

 

Ngày 6/12/2012, UNESCO đã chính thức công nhận "Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ" là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

 

 

 

 

Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ là biểu tượng của tinh thần đại đoàn kết, thể hiện lòng tôn kính đối với tổ tiên, truyền thống đạo lý "Uống nước nhớ nguồn" của dân tộc Việt Nam.

 

Ngày giỗ Tổ Hùng Vương hằng năm là ngày hội chung của toàn dân, ngày mà mọi trái tim, mọi cặp mắt của dân tộc đều hòa chung một nhịp, nhìn về cùng một hướng. Mọi người dân cả nước nếu có điều kiện đều mong muốn tới đền Hùng để thắp nén hương thành kính và tham gia vào các hoạt động để tưởng nhớ các Vua Hùng đã có công dựng nước và các bậc tiền nhân đã vì dân mà giữ nước.