Theo phong tục của người dân Việt thì nghi lễ thờ cúng tổ tiên đã ăn sâu vào nếp sống chúng ta. Do đó bàn thờ gia tiên được xem là nơi vô cúng linh thiêng và trang nghiêm đối với từng gia đình. Việc bài trí bàn thờ đẹp đúng cách theo phong thủy sẽ mang đến vận may tốt đẹp cho gia đình. Tuy nhiên không phải gia đình nào cũng biết cách sắp xếp và trang trí bàn thờ gia tiên đúng cách. Vậy làm thế nào để có được phong thủy bàn thờ đẹp mang lại may mắn?

Để hiểu rõ vấn đề này phóng viên đã cuộc trao đổi với Tiến sĩ Vũ Thế Khanh – Tổng Giám đốc Liên hiệp khoa học UIA.

Tiến sĩ Vũ Thế Khanh – Tổng Giám đốc Liên hiệp khoa học UIA. Ảnh H.Lâm

Thưa Tiến sĩ Vũ Thế Khanh, ông có thể cho biết các bước cơ bản trong việc lau dọn bài trí ban thờ như thế nào?

Tiến sĩ Vũ Thế Khanh: Khi lau dọn bàn thờ, chú ý lau dọn từ trên cao rồi mới xuống đến thấp, lau các bức tượng nên dùng khăn mềm để tránh tượng bị xước hoặc bay màu sơn, có thể dùng loại máy thổi hơi để thổi sạch các hạt bụi trong ngóc ngách. Khi lau chùi tránh việc xê dịch các bức tượng, bát hương…Nếu có sự cố bất khả kháng phải xê dịch các bức tượng, đồ thờ hoặc bát hương…thì khi lau dọn xong phải sám hối và hoàn nguyên đúng vị trí như ban đấu.

Nên thường xuyên tỉa các chân hương (chỉ để lại 3 chiếc chân hương là được), không nên để nhiều chân hương vì cân hương chỉ là rác, bàn thờ sẽ nhanh bụi bẩn. Nếu bát hương bị rác, bàn thờ bụi bẩn thì gia chủ dễ bị các bệnh ngoài da như ghẻ lở, hắc lào, viêm da, xạm da…. Đối với các bức tượng bằng đồng, thì không nên lau rửa bằng rượu, cồn, hoặc hóa chất, để tránh cho đồng khỏi bị ô xi hóa, han rỉ thành màu xanh hoặc nhanh bị xỉn. Khi sạch bụi rồi thì bước tiếp theo là thay nước ở các bình hoa và thay nước cúng. Hoa đã héo hoặc đã tàn cần phải thay ngay.

Thưa ông khi lau dọn bát hương cần lưu ý điều gì?

Tiến sĩ Vũ Thế Khanh: Lau dọn bát hương thì cố gắng không làm xê dịch, không xoay hoặc sai vị trí của bát hương, Nếu vì lý do bất khả kháng thì sau khi lau dọn xong phải thành tâm sám hối và đặt lại đúng như trước Khi lau bụi quanh bát hương thì đồng thời cũng nên tỉa chân hương, chỉ cần để lại 1 hoặc 3 cái chân hương thôi. Khi thắp hương thường xuyên, bát hương bị đầy tro thì nên xúc bớt đi để tránh việc bụi bị rơi ra bàn thờ .

Khi chân hương nhiều thì nên tỉa bớt và hóa chân hương đó đi. Tro của các chân hương để cho nguội rồi bón cho cây cũng được. Khi nào thấy bàn thờ chưa được trang nghiêm thanh tịnh thì nên lau dọn ngay, hoặc đặt lịch định kỳ bao nhiêu ngày sẽ lau o lần, không nhất thiết cứ phải chờ đến dịp gần tết mới lau dọn.

Lưu ý trong bài trí bàn thờ. Ảnh minh họa

Nhiều người cho rằng phải chờ đến ngày 23 tết Ông Công Ông Táo mới tỉa chân hương và lau chùi – đó là quan niệm sai lần. Thậm chí có người còn để chân hương quá nhiều, tầng tầng lớp lớp năm này qua năm khác. Đó là sự mê tín và có ý để chứng tỏ rằng “ta là người tín tâm, chăm thắp hương thờ cúng…”.

Đứng về mặt Tâm linh thì sự “chưng diện” đó chỉ chứng minh rằng tín chủ là người rất hay vụ lợi, thích khoe khoang và bản ngã còn nặng nề …

Việc thờ cúng là để tỏ tâm thành hiếu nghĩa, tri ân đối với gia tiên, tiền chủ, thần linh hộ pháp; rất cần phải khiêm tốn, cũng giống như dâng cơm báo hiếu cha mẹ thì chẳng ai lại dám kể công. Do vậy bài trí bàn thờ nên tránh việc rơi vào hình thức bề ngoài, hào nhoáng để chưng diện khoe với với thiên hạ là chính, mà quên mất điều cơ bản là tâm thành kính hiếu

Đâu là những lưu ý khi bày bàn thờ gia tiên trong dịp Tết thưa ông?

Tiến sĩ Vũ Thế Khanh: Bày bàn thờ gia tiên, ngoài những thứ như hoành phi, câu đối, tượng hoặc ngai thờ, khám thờ, bài vị , ảnh, lư hương, đỉnh đồng,,..(tùy theo hoàn cảnh của mỗi tín chủ), thì có những thứ không thể thiếu như: Bát hương (bằng gốm, đồng, đá…, dùng hương thơm không có hóa chất); Nước tinh khiết, thanh tịnh; Đèn nến; Thoáng khí, không gian thanh tịnh, trang nghiêm.

Thực ra, trong 4 thứ nêu trên là tứ đại (đất, nước, lửa, gió), chính là tượng trưng cho tấm thân tứ đại của chúng ta. Cơ thể sinh học của con người (theo giáo lý của nhà Phật) được tập hợp bởi 4 thứ gọi là “thân tứ đại”. Những phần cứng như xương thịt tóc…tượng trưng cho Đất; phần chất lỏng như máu, nước mắt, nước tiểu, nước dãi, mồ hôi…tượng trưng cho Nước, phần nhiệt lượng trong cơ thể tượng trưng cho Lửa, phần không khí tượng trưng cho Gió. Bốn đại lượng này hợp với Tướng Không (gọi là Không Đại), hợp với Ý Đại, Thức Đại thành Thất Đại (7 đại lượng). Khi ta giác ngộ được 7 đại lượng này thì mới quý, mới thiêng liêng và mới được chuyển thành thất bảo (là 7 thứ quý trong vũ trụ, còn gọi là Tháp Bảy báu hiện lên trong không trung – đó mới là linh thiêng).

Đồ dâng cúng (Hoa quả, tịnh tài, tịnh vật, cỗ bàn, bánh trái, trầu cau…) tượng trưng cho lòng thành hiếu kính của con cháu, tín chủ cúng dâng cho gia tiên, tiền chủ, thần linh, hộ pháp, nhưng đồng thời cũng tượng trưng cho quy luật “Nhân – Duyên – Quả” trong vũ trụ, đồng thời cũng mang ý nghĩa tri ân (ăn quả nhớ người trồng cây), dâng cúng hồi hướng công dức cho những bậc tiền nhân. Bàn thờ Phật chỉ cần hoa tươi quả ngọt, bánh trái thanh tịnh là được (đó là những vật dụng thanh khiết và đẹp đẽ nhất của trần gian).

Cúng Phật là thể hiện sự tri ân, thành kính để Phật Chứng minh và nguyện làm theo lời Phật dạy (giống như lễ tết thày cô giáo vậy) chứ không phải để cho Phật ăn uống, hưởng thụ, bởi Phật là bậc đại Giác ngộ, công đức vô lượng, chư Phật không có đói khát, nên các vị Chư Phật, Bồ Tát…không bao giờ mong cầu sự cúng kính của chúng sinh. Nếu Phật, Bồ Tát mà còn đói khát, mong cầu sự dâng cúng thì làm sao đủ đạo lực, làm gì còn linh thiêng mầu nhiệm nữa.

Mâm cơm chay cúng tất niên. Ảnh minh họa

Cách bài trí trên bàn thờ phải làm sao cho đẹp và tiện sử dụng. nếu có đỉnh đồng thì đặt bên trong bát hương để khi thắp hương không bị vướng. Bát hương có thể kê cao hơn bằng các kệ đỡ bát hương, đặt ở chính giữa bàn thờ, sao cho khi thắp hương thì vừa tầm tay với, bát hương nên kê cao tối thiểu phải từ ngực trở lên, tránh việc để bát hương thấp dưới bụng thì có cảm giác bất kính. Lọ lộc bình, lọ hoa , hạc đồng, cây nến…để ở hai bên. Phía trước bát hương có thể để mâm ngũ quả (hoặc để 2 mâm hoa quả, bánh trái sang hai bên), phải có ấm nước và 3 hoặc 5 chiếc chén nhỏ.

Đâu là những điều nên và không nên trong việc bày bàn thờ ngày Tết?

Tiến sĩ Vũ Thế Khanh: Không nên bày các đồ tanh hôi, sát sinh, hoa quả cũ thối rữa lên bàn thờ, vì như vậy sẽ không còn trang nghiên thanh tịnh nữa. Chỉ nên cúng tịnh tài (tiền thật) tịnh vật (đồ cúng phải là đồ thật, còn mới), không nên cúng đồ cũ, đồ mã, tiền giả…

Mâm ngũ quả thường bài trí bằng 5 loại quả khác nhau, đủ các màu sắc, sao cho đẹp và trang nghiêm, nhưng cũng không câu nệ phải đủ 5 loại, mà có thể 3,5,7…loại quả). Có thể cắm thêm cành đào, cành mai và đèn nháy để bàn thờ thêm lung linh, huyền diệu. Ngày tết, rất nên chú trọng việc bày biện các đồ thờ, tránh bày đồ mã, đồ dễ cháy trên bàn thờ để đề phòng hỏa hoạn. Điều quan trọng là khi khấn lễ, cúng dâng thì tâm tín chủ phải thanh tịnh, (thường người ta phải sám hối cho tâm thanh tịnh sau đó mới dâng lời cáo bạch), đồng thời xin phát nguyện làm những điều lành để hồi hướng công đức cho tổ tiên, cha mẹ và người thân.

Khi cần thay bàn thờ mới thì các bàn thờ cũ sẽ hủy đi như thế nào?

Tiến sĩ Vũ Thế Khanh: Với đồ thờ bằng gỗ, không dùng nữa thì có thể hóa đi (đốt), hoặc thả ra sông, nhưng chú ý không làm bẩn môi trường nước. Các bát hương cũ không dùng nữa thì cũng có thể thả ra sông cho mát mẻ. Đối với bàn thờ xây bằng gạch đá, thì có thể phá đi, phế liệu đổ ra nơi thanh tịnh là được.

Xin cảm ơn ông!